Ιστορία του σχολείου


Εισαγωγή

Το όνομα του Ιωάννη Βαρβάκη, είναι γνώριμο στους Έλληνες - όνομα συνδεδεμένο με το Βαρβάκειο Λύκειο, το Βαρβάκειο Ίδρυμα και την Βαρβάκειο Σχολή, στη συνείδηση των χιλιάδων αποφοίτων της οποίας, τιμάται εύλογα, ως ο άνθρωπος που προσέφερε τόσα πολλά για την ίδρυση, την οικοδόμηση και την λειτουργία του σχολείου τους. Ο Βαρβάκης, ως άνθρωπος, παρέμεινε σχετικά άγνωστος. Λίγα είναι γνωστά για την ζωή του, τους αγώνες του για την ελευθερία της πατρίδας, την προσφορά του στην Παιδεία του Γένους, τη συμμετοχή του στην Επανάσταση του ’21 ως Φιλικού, τα κοινωφελή έργα στους τόπους που έζησε. Η προσωπικότητα του Βαρβάκη είναι σίγουρα πολύ σημαντικότερη και αξιοσπούδαστη από το να εξετάζεται μόνον ως πλούσιος ευεργέτης.

Από το όραμα και την προσφορά του Ιωάννη Βαρβάκη, γεννήθηκε το Βαρβάκειο. Ένα σχολείο - πρότυπο, που επί ενάμιση αιώνα έως και σήμερα, έγινε θρύλος και προκάλεσε θαυμασμό, ενίοτε και δέος, τόσο για την επιστημονική συγκρότηση και την ποιοτική στάθμη των εκπαιδευτικών που δίδαξαν σε αυτό, όσο και για το επίπεδο των αποφοίτων του. Από ιδρύσεώς του, έθεσε ως ύψιστο ιδανικό την προσφορά άρτιας και ποιοτικής παιδείας, ενώ παράλληλα, συστηματικά καλλιέργησε την εκπαιδευτική ώσμωση μεταξύ των καθηγητών και των μαθητών του, την οποία και μετέτρεψε σε γενεσιουργό δύναμη αριστείας και επιτυχίας.

Ένας πρόθυμος πατριώτης

Η ιστορία του σχολείου ξεκινά το 1824 με την διαθήκη του Βαρβάκη, και το παρακάτω απόσπασμα:
Προς το σεβ. βουλευτικόν σώμα
Επειδή διά να ανακαλεσθώσιν αι τέχναι και αι επιστήμαι εις την Ελλάδα, ανάγκη πάσα να ευρεθή μόνιμος και διαμένων πόρος μισθών και ζωοτροφιών των αναγκαιούντων διδασκάλων δι' εν κεντρικόν εθνικόν σχολείον, διά τούτο ο υποσημειούμενος, θέλων να ωφελήσω το έθνος μου, αφιερώ ρούβλια 300.000, τα οποία θέλω καταθέσει αιωνίως εις το βασιλικόν ταμείον της Μόσχας, ο δε τόκος αυτών προς 5 τοις εκατό από ρούβλια 15.000, αναλογούμενος κατά το ποσόν εις γρόσια περί τας 30.000, θέλει δίδεται ετησίως διά τιμίων επιτρόπων [...] εις μισθούς και τροφάς διδασκάλων μόνον. Το διαληφθέν αφιέρωμα, ον αναπόσπαστον από οιουδήποτέ τινος εις αιώνα τον άπαντα, θέλει δίδοται [...] ετησίως εν όσω ζω εγώ και εν όσω σώζεται η ρηθείσα παρακαταθήκη μου εις το ταμείον. Διά δε των διορησθησομένων επιτρόπων μετά τον θάνατόν μου θέλει διορίζει η σεβ. διοίκησις, ίνα φροντίζη αυτή και μόνη, χωρίς να ενέχηται ουδείς εκ των κληρονόμων μου, τας εκλογάς των επιτρόπων. Όθεν έδωκα το παρόν μου έγγραφον, ίνα καταγραφή εις τα πρακτικά της σεβ. διοικήσεως και καταχωρισθεί εις τα αρχεία του ελληνικού έθνους.
Με όλον το σέβας
Ο πρόθυμος πατριώτης
Ιωάννης Βαρβάκης


Ο Βαρβάκης πέθανε ένα χρόνο αργότερα το 1825 στη Λευκάδα. Λίγο πριν τον θάνατό του αναγνωρίστηκε ως Εθνικός Ευεργέτης. Δεν θα επεκταθούμε στη ζωή του, γιατί είναι ένα τεράστιο κεφάλαιο από μόνη της. Για το αναλυτικό βιογραφικό του παραπέμπουμε στην αναφορά της Εγκυκλοπαίδειας του Μείζονος Ελληνισμού - Ιωάννης Βαρβάκης. Και βέβαια στις ακόμα αναλυτικότερες βιβλιογραφικές πηγές που παραθέτουμε στο τέλος.
Με την συνολική διαθήκη του, άφησε στο κράτος 700.000 ρούβλια για την ίδρυση του σχολείου, εκ των οποίων όριζε όπως 100.000 χρησιμοποιηθούν για την ανέγερση του κτιρίου, 40.000 για την αγορά βιβλίων και οργάνων, 10.000 για την προμήθεια επίπλων και τα υπόλοιπα 550.000 ρούβλια να κατατεθούν σε «Βασιλικό Μπάνκο» και από τους τόκους να μισθοδοτούνται οι διδάσκαλοι και να πληρώνεται κάθε άλλη ανάγκη του σχολείου.

Το Βαρβάκειο Λύκειο

Το 1843, για να «ανακαλεσθώσιν αι τέχναι και αι επιστήμαι» και «δι’ εν κεντρικόν εθνικόν σχολείον» με την περιουσία ενός πρόθυμου πατριώτη, ενεργοποιείται, μετά από πολλές περιπέτειες και διαπραγματεύσεις με την δημόσια γραφειοκρατική διοίκηση της οθωνικής περιόδου, το κληροδότημα του Βαρβάκη για την ανέγερση λυκείου στην πρωτεύουσα της χώρας.
Ιδρύεται εις τας Αθήνας εκ του επί τούτω αφιερώματος του αειμνήστου Ιωάννου Α. Βαρβάκη Γυμνάσιον (Λύκειον) επονομαζόμενον Βαρβάκειον του οποίου ο Οργανισμός θέλει είσθαι όμοιος με τον των εντελών Γυμνασίων του Βασιλείου, περιλαμβάνον και τας τάξεις του Ελληνικού λεγομένου σχολείου. Εν Αθήναις την 26 Φεβρουαρίου 1843 ΟΘΩΝ
Με βασιλικό διάταγμα του 1856 καθορίστηκε ως χώρος ένα οικόπεδο στο κέντρο της Αθήνας που οριζόταν από τις οδούς Αθηνάς-Αρμοδίου-Σωκράτους-Αριστογείτονος, το οποίο μετά από κάποιες απαλλοτριώσεις, πλέον έγινε ιδιοκτησία του Κληροδοτήματος Βαρβάκη. Η ανέγερση του κτιρίου έγινε με σχέδια και επίβλεψη του Αθηναίου αρχιτέκτονα Παναγιώτη Κάλκου (1810-1878), εκ των μεγάλων Ελλήνων αρχιτεκτόνων του 19ου αι. έργα του οποίου είναι επίσης το Αρχαιολογικό Μουσείο και το Δημαρχείο, ενώ έλαβε μέρος στην κατασκευή της Μητροπόλεως, της Παλαιάς Βουλής και άλλων κτισμάτων δημοσίων και ιδιωτικών.
Το 1860, σε ένα κτίριο που ολοκληρώθηκε σε χρόνο-ρεκόρ για την εποχή, διότι εκτός από την ανέγερση, πολύς χρόνος καταναλώθηκε κατά τις εκσκαφές για την αρχαιολογική μελέτη ανασκαφικών ευρημάτων, στεγάζεται το Βαρβάκειο που οραματίσθηκε ο εθνικός ευεργέτης. Το κτίριο ήταν αντιπροσωπευτικός τύπος της πρώιμης περιόδου του Αθηναϊκού Νεοκλασικισμού, αυστηρής μορφής, με μόνο πλαστικό στοιχείο το πρόπυλο ιωνικού ρυθμού στην πλευρά της κεντρικής εισόδου. Είχε δύο ορόφους με πολλά μεγάλα παράθυρα και ένα υπόγειο. Τα παράθυρα στο ισόγειο ήταν απλά με μαρμάρινο πλαίσιο, ενώ του ορόφου πλαισιώνονταν από δωρικές παραστάδες. Επάνω στην μετώπη του πρόπυλου χαράχθηκε η επιγραφή «ΒΑΡΒΑΚΕΙΟΝ ΛΥΚΕΙΟΝ».

Το Βαρβάκειον Λύκειον (χαλκογραφία)

Οι αρχαιολογικές έρευνες συνεχίζονταν κάθε φορά που γίνονταν συμπληρωματικές εργασίες στον περιβάλλοντα χώρο και το προαύλιο. Στις 18 Δεκεμβρίου του 1880, βρέθηκε σε μικρό βάθος, άγαλμα της θεάς Αθηνάς, από πεντελικό μάρμαρο, αρτιμελές και σε πολύ καλή κατάσταση. Φυλάσσεται σήμερα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και έμεινε γνωστό ως η Αθηνά του Βαρβακείου. Θεωρείται ότι είναι αντίγραφο έργου του Φειδία και πιστό σε σμίκρυνση αντίγραφο της χρυσελεφάντινης Αθηνάς του Παρθενώνα.

Από το δημοσίευμα του Illustrated London News,
για τη δίκη του 1870
Το κτίριο αποτέλεσε κόσμημα για την πρωτεύουσα των 50.000 κατοίκων, που το ονόμαζαν «Το Βαρβάκειο». Η μεγάλη αίθουσά του, λόγω έλλειψης άλλων κτιρίων ή χώρων στην τότε Αθήνα, που μπορούσαν να ανταποκριθούν σε υψηλές προδιαγραφές, χρησιμοποιήθηκε ως αίθουσα δικαστηρίου για σημαντικές υποθέσεις της εποχής, μεταξύ άλλων, για την διεξαγωγή της δίκης των ληστών του Δήλεσι το 1870, που απασχόλησε έντονα την ελληνική κοινή γνώμη κι έλαβε πανευρωπαϊκή δημοσιότητα. Επίσης χρησιμοποιήθηκε ως χώρος συνεδρίασης της Εθνοσυνέλευσης κατά το έτος 1863, ως χώρος προσωρινής αποθήκευσης αρχαιολογικών ευρημάτων, ενώ παράλληλα, κατά την τότε δομή της Μέσης Εκπαίδευσης, συστεγάζονταν και λειτούργησαν Ελληνικό Σχολείο και Γυμνάσιο, που αργότερα χωρίστηκαν σε δύο Βαρβάκεια Ελληνικά Σχολεία και δύο Βαρβάκεια Γυμνάσια.

Το 1886 ιδρύθηκε το «Βαρβάκειον Πρακτικόν Λύκειον» ένα νέου τύπου σχολείο στο πρότυπο των γερμανικών Realgymnasien, δηλαδή των Πραγματικών (Πρακτικών) Λυκείων. Καθοριστικό ρόλο στην ίδρυσή του έπαιξε ο τότε πρωθυπουργός Χαρίλαος Τρικούπης, ο οποίος είχε αντιληφθεί πως η πραγματοποίηση δημόσιων κοινωφελών έργων στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος απαιτούσε εγχώριο δυναμικό με επιστημονική και τεχνολογική επάρκεια. Την ιδέα του Τρικούπη για την ίδρυση μιας τέτοιας σχολής, της οποίας βασικός σκοπός θα ήταν η προετοιμασία των νέων για τη μετέπειτα φοίτησή τους στη Σχολή των Βιομηχανικών Τεχνών (το σημερινό Πολυτεχνείο) και τις Στρατιωτικές Σχολές, την υλοποίησε ο διευθυντής και οργανωτής του Πολυτεχνείου Αναστάσιος Θεοφιλάς.
προς ειδικόν εκπαιδευτικόν σκοπόν, ήτοι η ανάπτυξις και μόρφωσις
της διανοίας, των εις αυτό φοιτούντων μαθητών, η ηθική αγωγή και
ειδικώς η προπαίδευσις προς αυτάρκη σπουδήν των θετικών επιστημών
Το καινούργιο Λύκειο ήταν επτατάξιο (με ενωμένες τις τρεις τάξεις του Ελληνικού σχολείου και τις τέσσερις του Γυμνασίου), στεγάστηκε αρχικά σ’ ένα μεγάλο κτίριο επί της οδού Βουλής και τα μαθήματά του ξεκίνησαν στο τέλος Οκτωβρίου του 1886. Πολύ σύντομα, η φήμη του σχολείου, που διέθετε ειδικό εργαστήριο εφοδιασμένο με όργανα Φυσικής και Χημείας, συλλογές ορυκτών κτλ., ξεπέρασε τα όρια όχι μόνον της πρωτεύουσας αλλά και της χώρας με αποτέλεσμα να συρρέουν σ’ αυτό νέοι από όλη την Ελλάδα και το εξωτερικό. Ήταν το πρώτο και τότε μόνο, πρακτικής κατευθύνσεως σχολείο, σε όλη την Επικράτεια.

Στην οδό Βουλής το Βαρβάκειο (Πρακτικό) Λύκειο έμεινε για 25 ολόκληρα χρόνια, καθώς στο κεντρικό κτίριο της οδού Αθηνάς στεγάζονταν ήδη τα τέσσερα κλασικά δευτεροβάθμια σχολεία και οι προσπάθειες να βρεθεί άλλος χώρος στέγασης σε διάφορα σημεία της πρωτεύουσας δεν καρποφόρησαν. Τελικά, το 1911, αποφασίστηκε η μετακίνηση του Α' Βαρβακείου (Κλασικού) Γυμνασίου στο Παγκράτι (ως Ζ' Γυμνάσιο Αθηνών) και του Β' Βαρβακείου (Κλασικού) Γυμνασίου στα Πατήσια (ως Η' Γυμνάσιο Αθηνών), οπότε το Βαρβάκειο (Πρακτικό) Λύκειο εγκαταστάθηκε στο φυσικό του χώρο, στο διδακτήριο, δηλαδή, που είχε κτιστεί με χρήματα προερχόμενα από το κληροδότημα του Βαρβάκη.
Εν τω μεταξύ από το 1878 έως και το 1886, στην οδό Αθηνάς και στο οικόπεδο έναντι του Βαρβακείου, ολοκληρώνεται η κατασκευή του κτιρίου της Κεντρικής Αγοράς. Μαζί της συρρέουν στην περιοχή πλήθος μικροπωλητών που καταλαμβάνουν τους γύρω δρόμους. Η λειτουργία της αγοράς θα χρωματίσει τη ζωή της Αθήνας και θα επηρεάσει το μέλλον του Βαρβακείου. Η μεγάλη πλατεία μπροστά στην είσοδό του γίνεται προέκταση της έναντι αγοράς, και γεμίζει από υπόστεγα, παραπήγματα και μικρομάγαζα, που πλήθαιναν με τα χρόνια φτάνοντας σχεδόν να αποκλείσουν την είσοδο του σχολείου.

Το κτίριο του Βαρβακείου στην οδό Αθηνάς και η αγορά

Αίθουσα του Βαρβακείου Λυκείου
Το 1915, το Βαρβάκειο επιτάχθηκε για τις πολεμικές ανάγκες της εποχής. Έως και το 1919 οι μαθητές του φιλοξενήθηκαν σε κτίρια άλλων αθηναϊκών σχολείων. Ύστερα από πολλές πιέσεις, ιδίως Γάλλων καθηγητών που είχε καλέσει ο πρωθυπουργός Βενιζέλος και που είχαν έρθει στην Ελλάδα για την «Οργάνωση των Πρακτικών Λυκείων», το Βαρβάκειο τελικά εκκενώθηκε, αλλά έχοντας υποστεί πολλές φθορές.

Υπό την κυβέρνηση Βενιζέλου, εγκρίθηκε πίστωση για την ανακαίνιση του εσωτερικού του κτιρίου και συγχρόνως δημιουργήθηκε στη μεσαία αίθουσα του δευτέρου ορόφου αμφιθέατρο και μεγαλοπρεπής έδρα. Μετά την ανακαίνιση, στη μεγάλη αίθουσα εγκαταστάθηκε η πλούσια βιβλιοθήκη του Λυκείου, διεξάγονταν οι πανηγυρικές εξετάσεις των μαθητών, συνεδρίαζαν διάφοροι σύλλογοι και σωματεία των Αθηνών τις Κυριακές, γινόντουσαν διαλέξεις, τα εκπαιδευτικά συνέδρια της χώρας και η διδασκαλία των εκπαιδευομένων καθηγητών στο Διδασκαλείο Τεχνικής Εκπαιδεύσεως και αργότερα στο Διδασκαλείο Μέσης Εκπαιδεύσεως, το οποίο μεταστεγάστηκε στο κτίριο το 1921.

Βαρβάκειος Πρότυπος Σχολή

Τον Ιανουάριο του 1921 το Βαρβάκειο Πρακτικό Λύκειο προσαρτήθηκε στο Διδασκαλείο Μέσης Εκπαιδεύσεως, το οποίο –ήδη συνδεδεμένο από το 1910 με ένα πρότυπο Ελληνικό σχολείο και ένα πρότυπο κλασικό γυμνάσιο– προσέφερε την παιδαγωγική κατάρτιση που έλειπε από τους υπηρετούντες στα αντίστοιχα σχολεία. Η δράση των δύο Διδασκαλείων Τεχνικής και Μέσης Εκπαιδεύσεως ενωμένων στάθηκε στα χρόνια που ακολούθησαν ευεργετική για την ελληνική εκπαίδευση. Μεγάλος αριθμός εκπαιδευτικών λειτουργών μετεκπαιδεύτηκε από τότε σε νέες μεθόδους διδασκαλίας και αγωγής, όπως και για τη διδασκαλία των τεχνικών μαθημάτων.

Με την μεταστέγαση του Διδασκαλείου Μέσης Εκπαιδεύσεως στο κτίριο του Βαρβακείου, το Βαρβάκειο Πρακτικό Λύκειο συνδέεται με αυτό και χαρακτηρίζεται «Πρότυπο». Έτσι το Βαρβάκειο αποτέλεσε το δεύτερο ιδρυθέν Πρότυπο Σχολείο της Ελλάδας, μετά το 1ο Γυμνάσιο της Πλάκας, συνέχειας του πρώτου Κεντρικού Σχολείου του Ι. Καποδίστρια. Το 1922 ιδρύθηκαν στην Αθήνα και άλλα Πρακτικά Λύκεια πάνω στο πρότυπο της Βαρβακείου Σχολής, η οποία λειτουργούσε με αυτό το ιδιαίτερο πρόγραμμα ήδη από το 1886.

Το 1929 με τις αλλαγές στη δομή της ελληνικής εκπαίδευσης και τη κατάργηση των τριών επάλληλων κύκλων σπουδών (τετρατάξιο Δημοτικό σχολείο, τριτάξιο Ελληνικό σχολείο και τετρατάξιο γυμνάσιο), δημιουργούνται το Πρότυπο Κλασικό Βαρβάκειο Γυμνάσιο (6ετες) και το Πρότυπο Πρακτικό Βαρβάκειο Λύκειο (4ετες). Το 1930, ιδρύθηκαν με νόμο οι Σχολές Μέσης Εκπαίδευσης, οι οποίες ήταν μεν εξατάξιες αλλά είχαν τις τέσσερις ανώτερες τάξεις διαιρεμένες σε δύο τμήματα (κλασικό-πρακτικό), οπότε τα δύο χωριστά Πρότυπα, Κλασικό και Πρακτικό, ενώθηκαν και δημιουργήθηκε η «Βαρβάκειος Πρότυπος Σχολή Μέσης Εκπαιδεύσεως».

Η Βαρβάκειος Πρότυπος Σχολή, όπως θα μείνει γνωστό το σχολείο στις νεώτερες γενιές, λειτούργησε από τότε κανονικά έως την έναρξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.

Εορτασμός Εθνικής Επετείου
στο κτίριο της οδού Αθηνάς, δεκαετία ’30

Πόλεμος και καταστροφή

Στην κατοχική Αθήνα, το κτίριο του Βαρβακείου χρησιμοποιείται, για στέγαση προμηθευτικού συνεταιρισμού των λειτουργών μέσης εκπαίδευσης, για καταφύγιο αντιαεροπορικής προστασίας, για παρασκευή και διανομή συσσιτίων, για πρόχειρο νοσοκομείο και για κατάλυμα των βομβοπλήκτων του Πειραιά. Κατά τη διάρκεια του πολέμου η λειτουργία του σχολείου διακόπηκε, ενώ οι μαθητές περίμεναν να τελειώσει ο πόλεμος για να επιστρέψουν στα θρανία του κτιρίου της οδού Αθηνάς. Δεν πρόλαβαν όμως.
Τελικά το Βαρβάκειο, καταστράφηκε τον Δεκέμβριο του 1944. Αφού έγινε κατάληψη και ανακατάληψη του κτιρίου πολλές φορές από τις αντιμαχόμενες δυνάμεις, στο τέλος, πυρπολήθηκε. Η πυρκαγιά κατέστρεψε την μεγάλη βιβλιοθήκη του Διδασκαλείου, τις ανά τάξεις μαθητικές βιβλιοθήκες, όλα τα όργανα φυσικής, χημείας και βιολογίας, το πιάνο και τα μουσικά όργανα, την πλουσιότερη ελληνική βοτανολογική συλλογή και όλες τις συλλογές χαρτών, προσωπογραφιών και ιστορικών πινάκων. Όπως και όλα τα αρχεία του Βαρβακείου Λυκείου, του Διδασκαλείου Μέσης Εκπαιδεύσεως και των Προτύπων Κλασικού Γυμνασίου και Ελληνικού Σχολείου. Το κτίριο κατεδαφίστηκε οριστικά το 1955, παρά τις προτάσεις επισκευής και αποκατάστασής του.
Τα κτίρια σημαδεύουν την πόλη και δημιουργούν τοπόσημα. Το Βαρβάκειο έφυγε, η Κεντρική Αγορά έμεινε, αλλά παραμένει και σήμερα γνωστή ως Βαρβάκειος Αγορά, στην οποία και έδωσε το όνομά του.

Το κτίριο της Βαρβακείου Σχολής
μετά το πλήγμα των Δεκεμβριανών, 1944

Το Βαρβάκειο μεταπολεμικά

Το Διδασκαλείο και η Βαρβάκειος Σχολή επαναλειτούργησαν στις αρχές του 1945. Όμως, το Βαρβάκειο έγινε πλέον ένα σχολείο νομάδας. Φιλοξενήθηκε επί διάστημα σχεδόν 30 ετών, σε άλλα Γυμνάσια και Δημοτικά της Αθήνας, κατά σειρά στην πλατεία Κουμουνδούρου, στην οδό Μέτωνος και στην οδό Κωλέττη. Τα μαθήματα γίνονταν τις μεταμεσημβρινές ώρες και το σχολείο λειτουργούσε με απογευματινό ωράριο. Αθλητικές εγκαταστάσεις, προαύλια και βοηθητικές υποδομές, ανύπαρκτες.

Στην οδό Κωλλέτη
Από το 1945 με την επανέναρξη της λειτουργίας του σχολείου, η εισαγωγή των μαθητών γινόταν με γραπτές εξετάσεις και με προφορικές εξετάσεις ενώπιον επιτροπής. Το 1968 καθιερώνονται εισαγωγικές γραπτές εξετάσεις για την εγγραφή των μαθητών στην Α΄ τάξη του Γυμνασίου σε όλα τα μαθήματα. Το 1977 οι εισαγωγικές εξετάσεις περιορίζονται στα μαθηματικά και την έκθεση.

Το Βαρβάκειο στην οδό Αραχώβης

Από το καλοκαίρι του 1971 έως και τα τέλη του 1983, το Βαρβάκειο στεγάζεται στην πρώην Γερμανική Σχολή επί της οδού Αραχώβης στα Εξάρχεια. Μετά από πολλά χρόνια το σχολείο λειτουργεί τις πρωινές ώρες και αποκτά στοιχειώδη εστία. Αυτό του επιτρέπει παράλληλα να κινηθεί έντονα και στο χώρο της πολιτιστικής και πολιτισμικής έκφρασης, οργανώνοντας πολλές εκδηλώσεις, εκθέσεις, μουσικές συναυλίες και θεατρικές παραστάσεις.

Tο Βαρβάκειο Γυμνάσιο και Λύκειο και η Βαρβάκειος Πρότυπος Σχολή λειτουργούσαν παραδοσιακά ως σχολεία αποκλειστικά αρρένων. Το 1979 είναι η πρώτη χρονιά που εισάγονται κορίτσια στο Γυμνάσιο.

Τα πρώτα κορίτσια σημαιοφόροι, 1986

Σύλλογος Αποφοίτων - Βαρβάκειο Ίδρυμα

Το 1952 ιδρύθηκε ο Σύλλογος Αποφοίτων του Πρακτικού Λυκείου, του Προτύπου Κλασικού Γυμνασίου και της Βαρβακείου Προτύπου Σχολής.  Ο Σύλλογος Αποφοίτων, πέραν του σκοπού της καλλιέργειας των σχέσεων των αποφοίτων μεταξύ τους και με την μαθητική και εκπαιδευτική κοινότητα του σχολείου, δραστηριοποιείται έντονα στην δημιουργία ενός μόνιμου και σύγχρονου σχολικού συγκροτήματος, αντάξιου της ιστορίας του σχολείου.

Το 1953, επί κυβερνήσεως Αλ. Παπάγου, ιδρύθηκε το Βαρβάκειο Ίδρυμα Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου, στο οποίο περιήλθε όλη η κινητή και ακίνητη περιουσία του Κληροδοτήματος Ιωάννη Βαρβάκη, τα εισοδήματά καθώς και όλες οι κληρονομίες, κληροδοσίες και δωρεές. Το Ίδρυμα ανέλαβε να αξιοποιήσει άμεσα την περιουσία αυτή, και με ενέργειές του, μαζί με την συμπαράσταση και του Συλλόγου Αποφοίτων, προέκυψαν πόροι και έσοδα, με τα οποία αγοράσθηκε στη θέση Παληάγιαννη στη Κηφισιά, οικόπεδο 30 περίπου στρεμμάτων και άρχισε το 1980 η ανέγερση νέου σύγχρονου διδακτηρίου. Δυστυχώς, από πυρκαγιά το 1982 στη Πεντέλη, ο σκελετός του κτιρίου υπέστη βλάβες και διεκόπησαν οι εργασίες.

Το 1957 το κράτος παρεχώρησε οικόπεδο επιφανείας 5,5 περίπου στρεμμάτων στο τετράγωνο Χλόης-Ιλισού-Παπαδιαμάντη-Μουσών στο Ψυχικό, στο οποίο και έγινε τελικά ανέγερση νέου ιδιόκτητου κτιρίου, όπου το σχολείο λειτουργεί από το σχολικό έτος 1983-1984 έως και σήμερα.

Το κτίριο του Βαρβακείου σήμερα, στο Ψυχικό

Το 1985 η δευτεροβάθμια εκπαίδευση χωρίστηκε σε δύο ανεξάρτητες βαθμίδες (γυμνάσιο-λύκειο) και η τότε κυβέρνηση, με απόφασή της κατήργησε τα Πρότυπα Σχολεία, και εισήγαγε τον θεσμό των Πειραματικών Σχολείων, στα οποία οι μαθητές εισάγονται με κλήρωση και όχι με εξετάσεις. Οπότε προέκυψαν το Βαρβάκειο Πειραματικό Γυμνάσιο και το Γενικό Πειραματικό Λύκειο της Βαρβακείου Σχολής.

Με τον Ν.3966/2011 επανήλθε ο θεσμός της εισαγωγής με εξετάσεις, και πρόσφατα με τον Ν.4317/2015 ξαναχαρακτηρίζονται τα (ιστορικά) πρότυπα, οπότε το Γυμνάσιο και το Λύκειο της Βαρβακείου Σχολής λειτουργούν σήμερα ως Πρότυπα σχολεία.

Καθηγητές και απόφοιτοι

Στο Βαρβάκειο δίδαξαν καθηγητές επιστήμονες που ακτινοβολούσαν ήθος, ευπρέπεια, υψηλή μόρφωση και παιδεία. Δεκαετίες ολόκληρες ασταμάτητα μόχθησε το Διδασκαλείο Μέσης Εκπαιδεύσεως για να εξυψώσει την εκπαιδευτική στάθμη από την τυφλή εμπειρία στην ορθολογισμένη χρήση μεθόδων και σε αρμονία με την πνευματική παράδοση του τόπου και την ανάπτυξη των επιστημών. Από αυτούς τους καθηγητές και τα συγγράμματά τους γεννήθηκε η Διδακτική του Γεωργούλη, η Γραμματική του Σκάση, το Συντακτικό του Τζάρτζανου, τα Μαθηματικά των Τόγκα, Πασσά και Νικολάου, η Φυσική του Μάζη, η Ιστορία του Ασημομύτη και πολλά άλλα βιβλία που δίδαξαν γενιές μαθητών.
Εμπρός παιδιά του Βαρβακείου, με τη λαχτάρα στην καρδιά, για μια ζωή που νάναι πάντα γεμάτη αλήθεια κι' ομορφιά. Ψηλά κρατάτε τη σημαία, κρατάτε τις καρδιές ψηλά κι αν είναι γύρω μας γαλήνη κι αν έρθουν μπόρες ξαφνικά. Σε μια ψυχή, σαν ένα σώμα κείνοι πέρασαν εχτές, εμείς τώρα προχωράμε και οι καινούργιες οι γενιές. Και το Βαρβάκειο θα μείνει σύμβολο παντοτεινά σαν ένα κάστρο που δεν πέφτει, σαν ακατάλυτη φωτιά.
Από τις τάξεις του σχολείου πέρασαν χιλιάδες μαθητές που διακρίθηκαν στις τέχνες, τις επιστήμες και την πολιτική. Από τους αποφοίτους της Βαρβακείου Προτύπου Σχολής το 80% εισήρχετο κάθε χρόνο στις Ανώτατες Σχολές των Πανεπιστημίων, στο Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο, στις εμπορικές, στρατιωτικές και τεχνικές σχολές. Πολλοί από αυτούς ανήλθαν στις ανώτατες βαθμίδες της πολιτικής ηγεσίας, στην Ακαδημία Αθηνών, σε Ανώτατα Ιδρύματα του εσωτερικού και εξωτερικού. Πλήθος διέπρεψε στην κοινωνία ως συγγραφείς, επιστήμονες, επιχειρηματίες, βιομήχανοι, δημοσιογράφοι και ανώτατοι κρατικοί λειτουργοί.
Μερικές από τις εξέχουσες και διαπρεπείς προσωπικότητες που αποφοίτησαν από το Βαρβάκειο, είναι ο Κωνσταντίνος Τσάτσος, ο Ευάγγελος Αβέρωφ-Τοσίτσας, Αλέξανδρος Παπάγος, Νικόλαος Αναγνωστόπουλος, Δημήτριος Βρεττάκος, Νίκος Καλτεζιώτης, Βασίλης Κοντογιαννόπουλος, Νίκος Κωνσταντόπουλος, Γεράσιμος Αρσένης, Θεόδωρος Πάγκαλος, Ιωάννης Παλαιοκρασάς, Πάνος Παναγιωτόπουλος, Γιάγκος Πεσμαζόγλου, Ντίνος Ρόβλιας, Ιωάννης Σταθόπουλος, Κωνσταντίνος Δοξιάδης, ο Γεώργιος Δροσίνης, ο Ιωάννης Κονδυλάκης, ο Μανώλης Τριανταφυλλίδης, Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Αλέξανδρος Σαρής, Νικόλαος Τζουγανάτος, Κώστας Αξελός, Βλάσης Κανιάρης, Αντρέας Φραγκιάς, Τίτος Πατρίκιος, Αντώνης Σαμαράκης, Φρέντυ Γερμανός, Ιωάννης Μαργαζιώτης, Δημήτρης Μητρόπουλος, Ηλίας Γυφτόπουλος, Ιωάννης Δαφέρμος, Βασίλης Παπανικολάου.

Σεμινάριο στο σχολείο από τον απόφοιτο
Ν. Δασκαλάκη, καθηγητή MIT.

Επίλογος

Ο Ιωάννης Βαρβάκης, πέρα από χρήματα και υλικά αγαθά, άφησε σε όλους τους Έλληνες ως μέτρο, την ίδια του τη ζωή, τη φιλανθρωπία και τη γενναιοδωρία του, καθώς και τη γνήσια και ανυστερόβουλη φιλοπατρία του. Πάνω κι από αυτά όμως, είδε ξεκάθαρα τη σχέση της παιδείας με την εθνική αναγέννηση και την οικονομική ανάπτυξη του τότε υπό ίδρυση, νέου ελληνικού κράτους. Αυτή είναι η κύρια παρακαταθήκη που τιμάται και σήμερα από την κοινότητα του Βαρβακείου.
Να είναι άραγε η αύρα του ανθρωπιστή Βαρβάκη που ανεπαισθήτως κινεί τα νήματα όσων μεγάλων και σπουδαίων γίνονται με «λογισμό και μ’ όνειρο» σε τούτο το σχολείο ή μήπως είναι το πνεύμα της Αθηνάς, της θεάς της σοφίας, το μαρμάρινο αγαλματίδιο της οποίας, βρέθηκε πάνω σε βάθρο κατά την ισοπέδωση του προαυλίου του παλαιού Βαρβακείου στις 18 Δεκεμβρίου του 1880, που σκέπει έργα και πράξεις; Ό,τι και να’ναι πάντως ας συνεχίσει να μας εμπνέει και να μας δίνει δύναμη για «διηνεκήν εκπαίδευσιν».
Απόσπασμα από ομιλία καθηγήτριας του Βαρβακείου, σήμερα.




Διαβάτη, βλέπεις τον Βαρβάκη, το ένδοξο βλαστάρι των Ψαρών,
που πολύ τον τιμούσε ο Ευρυμέδων των Ρώσων ο βασιλιάς
για τη φρόνηση και τα πολεμικά του έργα.
Πολλές φορές μαχόμενος έτρεψε σε φυγή τους εχθρούς,
και πολλά σπουδαία κι ένδοξα έργα για την πατρίδα του έπραξε.
Γι'αυτό άφησε στους αγαπημένους του συμπατριώτες ένδοξη μνήμη.


Επίγραμμα στον Ιωάννη Βαρβάκη,
χαραγμένο στην πλάγια όψη της βάσης του ανδριάντα του,
που βρίσκεται στο Ζάππειο.
Πηγές